Xishma-le sacul kee sacoola, alle-alle anniinanille meceetih yoh tannawna mangum sinah duumuta. Sinlih xazziilito farha magaro liyok, abayshima fanah yi goorishanta.
Saaho, tamaa dago xabal kee idhdho alle tekke luqhaatko inketta kinni. “Dago ciyyo tekkeh tane” narhxo kibah laakin foyyaako nashshe. Saaho, 1980ko sarrah ishi xuruuf kee kataabat nizaam (orthography) tubbuxuteh, xibareh macna kee makkoh tankattabo erherhiishsheyaako, dikille irhga kee ayshadhdhag (madrasa) gantah akah akkii yane luqha kinni. Madrasat kitobko irolle tunkuttubem mimangomhi sabbatah lel, eelo-kataaba (literature) ti gabooko, “Saaho kaddih barhak tane luqha kinni” nerhxemko zirab maki. “Awwalim baahekkah lee waani misayta, awwalim baahaanandah lee baarho dhumta” akah yarhxiiiniikah, orbeena yoh yakko ciloh kibah, adde waanisho farhem ta gondo makiiki, amalle sin tillaabishak ane.
Kaado adde waanisho farhem, dhaye geddadde yinthibbiceh yaqhriye marahi gaba gufo akko ilalna KITAAB hi sabbatah kinni. Yamxuttumeh yamiite gedda, meceetih adde waanisho, hido meceetih aalih sin aysharhaarhago kiyo. Kaa migac lel: ‘Housing and Dwelling among Saho-speaking Communities of Eritrea and Ethiopia: History, Anthropology and Lexicography‘ yarhxe kitaabhi yekkeh, kaa sabbatah caazalle gaax-erhxeh dagum sinah wagroysho kiyok yi katattaanta:-
Ta kitaab 2007h Eretriyalle erhedhdhe, “‘Atlas of the Traditional Material Culture of the Saho‘ ATMCS”, tarhxe porojectiiko yooboke kitaab kinni. Ta porojekti Eretriyalle erhedhdhe, 2013ko sarrah lel Itobbiyalle timfiddigeh, barhsime diikalle idhdho katattayishshe. Tee bursaale lel inkoh Saahot nabra (maxada), ten sigima kee ten teelo soomaamaanam kii tine. Xabal (research) alle abak nine Saahot Maxadaako wulim lel fertoh ta kataytam kii yinin:-
- Zizzaale kee Baska (Beekeeping and honey harvesting);
- Caydat makun, daggeg, ara… kee akah siraaximaakah, (houses, enclosures, etc…) and how they are built);
- Qaraabutko siraaxima nuwaa (preparing leather objects);
- Siida kee akii nuwaa, cunga kee idneeko akah abaanakah (preparing mats and other objects with plant fibres);
- Saci zuwa (animal husbandry);
- Zariica (farming);
- Teelo hido macaasha, goron, sirax/alasnan, betbet (food: cooking, eating etc.)
Ta kitabaah tekke idhdhodde, bukaako Eretriya kee Itobbiyalle xiyawlih 20 diktiyalle abne garaadde; 100 saacatiya dhawah (audio) nemege, 17 viidiyo, 5000 bukalle lel siilitko abne. Amaa ATMCS ti idhdhoh abne garaa (dhaw kee viidiyoh), amayim balih siilit yekkemko xadde male. Niiroh lel aki kitob kee, viidiiyo (film documentray) ak yakko xagara tane.

Ta porojekti, 2007h erhedhdhamko basolle laakin, xishma-le Moreno Vergari kee Roberta Zago-Vergari (Saahot tee migac ROBLE), erherhisheenih Saahot fanalle 1994-2011 fanah abak sugen idhdho tine. 2000h Axmadsacad Maxammad Cumar adde yengeleh lel aykee xishma-le Pro. Giorgio Banti kee xishma-le Pro Giovanni Dore 2008h adde yangaliinindah, Saahot addalle barhsimte ciyyo abaa sugne. 2008ko sarrah lel ta agana xusne marak inkoh inki filco (team) nekkeh, aykee kaado ta kitaab nayyaacendah inkidde ashuqhulik nane.
Ta kitaabhi sabbatah yakko bukaako Saahot luqhalle akkii tane ciyyooko wulimhi caddoslih sinalle gaxandah, kaafit KITAB AYSHARHAARHAG talle yi dhiico. Amayendah lel mecaaniiko takkanna sinah dumuta.
Sin sacal
Axmadsacad Maxammad
Gaab noh isho axmad sacad nisacal
Gaab noh isho.mangumm xedenne.
Gaab noh isho ustaz ahmed saad.
Edhedhih mabruuk unqac yalli sinxatem ,ust.axmad abta juhdi ishi qoomiyah migacih maynaboh tarikh kinni xussuma maro lel kinni. Sinak ilalnam lel mangom kinni. Nifille tadawo lel saregalla koh attiminniye.shukran.
Mangum basak ya kitab kinni meceetih kaa adda naarhago mango hambarer lino gaab yohisho
As wr wb xishamale nisacla axmad sacad awalan gab noh isho abinanimih nasre kee sarigala koh atiminiye .katasih ta saahot duflah doobi gufeke gudusona andufuli yane marako koke kuzobah mangum mungum sin nashkure yitcibeti ishi giide rummah miwa.sini gede lel geytona kitin geytenih kaman tanini.anu ini mablole saahot maakodo edhedhemko tahe teeko udruseh aniyom tilabe ini cumrele madrasiyo amaye lel ayim kini kuyaybuluwem atin sini tacabehi jaza giya taninim kini kuyaybuluwem tasadifile atin takartenih tanini xadha (silalto) mikafishnam sinah warisho fadha.gab noh isho koke kolih tandufule nisacul.taa kado tarikh edhedha ako noh toxowey kitab dhedhwaqte betiya kinam ku waniko abli kane mango darse kee tarikh yibidhetiya kinam lel mudhug kini inshallah noh yamitendah caqle noh yaxaw.ilalo taneh anek wa shukran sin sacal maxamad nur
Gaab yoh isho!
Mashallah istaz Axmad mango hambererlih ilaala nane
كل التوفيق والنجاح ان شاء الله اخى الباحث احمد سعد ونتمنى ان نرى الكتاب فى اقرب فرصة وهو لا شك كتاب بحثى قيم يعرف بالثقافة والعادات الساهاوية و الى الامام دائما