Saalix Caddi-qeyixillle yooboke. Kaa inak ‘Raxma Axmad’, kaa abbak lel Maxmuud Saalix ak arhxii yinin. Saalix ina, bahte barha carrishitto Yalli caashir akah maaxayinna. Kayya baahak lel ulmaalodde ishi xaqqe geyte. Ina ak rabte cindhookaalih raace Maxmud lel inat angulle aqhmishinnixe zabaloolih abah xabam sorhe. Xisaab kee ciqhaabe yekke. Xisaabadde ayyamisheh, zibodde: “Uff!” yeh harra yesseecek sarrah, Saalix kaa barhah aboyyaalih (ingoolih) carsi akah yashshemille abaase. Maxmud kee kaa ina sigimah lamma dikille yiniinimhi sabbatah lel natsaladde sawaleh yane zabalo gali xibarah yooqhoceh ina fanah beye.
Saalixih Aboyya (ingo) yakkin yi anna Sacaada lel alle yemeetin gedda meceetih ten kabaaten. Maxmud dagum yucrufek lakalle, Saalix tenalle akah baahe gondo akah warishe. Maxmud ina lel tah ak yarhxoona erherhishen. “Kwiinak awla kaa geya! Yi Raxma ishi xaqqe geytek lakalle, rooxi anda yoh yuskune. Zibodde ayidhdhole gedda inni rooxeelih haasawe kokko! Ayeh kinni yok tookomem? Anu innen emeeteh kaa beyo abaysheh suge maka, anu kwiina?” ak yerhxin. Maxmud, ‘Musussuu’ ayik ishi inak tah ak yerhxe. “Yi casiina, Saalix zabulak (aycak) yolla xabteh tedee Raxma. Ta zabuli weecinnan gedda, Raxma qalbedde yok gaxtak curo taane. Ta zabula (ayca) ishah xabam sorhe gedda kinni, maaxal uguteh ayraraddii ayro boodekkah sinal maaxem. Noyya carisheenih ni irro!” yeh lamma intiiko dhiimo thif thif-ishak, uguut-yerhxeyaako dambar kee gulubudde ten fugute.
Maxmud ina, yi anna Sacaada lel, sinneh dhiimo ten tasciremko sinne abbirhik, Maxmud sinni barhah, lamma intiiko dhiimo akah tuukak: “Maxmudo, kwiinak amah miyaanaaki marhxin. Ku barhi yi barha makiho? Inneh carrishito kiyo. Anu inneh gor yi farhshiisha! Saalix yi abuusumi lel gor yoh yakke. Bakhteh wayem mayyo, alxamdulillah! Sayto akah tableekah inkoh sinni care yekkiinih, sinni sinni care yibbirhin. Gombole amaye balih macaashat goronuh dulayyo yibbirhin. Anu kwiina, zibodde inkettak caredde makiho aniyom! Yoyyal cuuka yol maki yi Saalix! Saalix, ‘Saalix’ yekkeh yawco kinnik, isheh yok mamxaasabin anu kwiina” yeenih sinni barha alaaliyen.
Ina, ina kinnamhi sabbatah, inat alaaliyo yuble Maxmud xedenak: “Mece yi casiina, kambih adaw liyok lel dhaaco yolle aba, yi casiina. Karma kinnih nabraako inkim abeh maane. Dhaacooko yi mixabina. Cuuka sinalle xabeh adiik anek, yi eseemexa” ak yerhxe. Yi anna Sacaada lel galedde yine Saalix amo mizgi gabah dhagandhaagak, shaqhla le niflih lel Maxmud nifidde kulux-arhxik: “Kwiinak tamah marhxin makiho kokkam? Ku barhi yi barha kinni. Akah mamshaaqhalin. Ishi ciyyo akah abitak sugteekah abit. Yoo kee yi Saalix waynam malino. Amaana ku ashshaqaco hayee?” Ak yarhxin gedda, Maxmud birriigeh: “Aye terhxiini yi casiina? Amaana taana? Ayti amaana?” arhxik Laklakalle esseror alle urgufe. Usun lel: “Kwiinak yoo amaana!” ak yerhxin. Gaax-yeenih lel tah ak yen. “Kwiinak cilish amaana maki. Yi amaana, ‘Manshaaqalin’ yaanam busa kinni. Akimih kok arhxem maliyo” ak yerhxin.
Maxmud harra eddebaa-ishiteh: “Sin amaana tamaye yekkemko nagaa kinni yi casiina, mansheeqeleeki, dhaaco dhaaco” ak yerhxeh, ziboddee xabe nabra mataro afitak ishi carih gabolle suththac-ishite. Yi anna Sacaada lel yadiye kayya intih kaa sukuukuwak: “Fadhdhem gee, mashshitemko rac, anu kwiina! Alle adiinnanikke kolle tamcoo!” yerhxin. Akah aben dhaaco, usuk aabbe wayemih, dhaacitin Yalli aabbik yinem, laakin yeerhegin.
Barha sukuukuweenimik lakalle, yi anna Sacaadah wagri aycaalih busa yekke. Kaa funthuthucuseenih kaa digirishak ten ciyyooko abrha Saalixlih tekke. Waanisho taana Saalix, yaasule gedda kee weeca gedih aboyya (ingo) meceetih labcaade. Aboyya, Saalix goorinna geyen gedda, xedenak galedde kaa haynih tah yerhxiinih alle cadaaren:-
“Zibod inehaaki gor yoh tekke
Kwiina kwaasal tableedo aah ay dhadhdhe
Koyya able gedda, kwiina yok sayta qalbedde
Atu yoh carto dhaacita Yalladde
Ku hashshiito maxzalah irodde
caduruh mixaaxayitta yi galedde” ak yerhxin.
Saalix, ishi ingo labcaadeh mece carsah carsime. Xuggi lel: “Zibodde yiniinimko gor akah yakke tiya geyen gedda ni xabsiiten. Ninneh alle nadaw kiyah” yarhxiinih, xuggi ten goronishaanamhi xadde gufen. Saalix kaxanih sabbatah, Saalix iba yitkileh aykee himma baahandah xaaxaytalle ayyaacii miyiniini. Sinni wulud akah carishen araxah, kaxanoh kaa carishen. Waani erherhisheh beeto farham kee yaacabo farham barhishek lakalle kaa abba ten yablo yemeete.
Abba ishi barha ablekkah gaab-yerhxem macal wayto akkekkah waqhaaqhacko kii yine. Ishi barha yuble gedda xedenak fugtoh ak xayto xine. Kaa xeden tuble ina lel mangum xedenteyaako: “Saalix careh koh suge. Kwiinak tayidhdha nok sugto lito makalinniyo” ak yerhxin. Maxmuud aasulik: “Ciyyo yi tibbirheh maka. Sarrah lel yi amaanitishshen amaana qalbedde hayeh, shaqla yoh tumuqquce. Inni ciyyo akah farhaakah abaasite” ak yerhxe. Yi anna Sacaada lel: “Temce anu kwiina” ak yerhxin. Maxmuud dikko akah baaheh yine cilbooko dubutak lel meceetih kassowen.
Saalix himma baaheh abba ablinnexeyya, galedde kaa hayo farhe gedda, inat idhdhah kaa carishak tine ingooko yacdhaw xine. Abbak intiiko intidde kulux ak arhxik, kab alle yarhxo xine. Toye yuble abba aasulik inak: “Kab yol yarhxo xine” ak yerhxe. Ina lel musussu-arhxik: “Ak caawitteh maka kwiinak, kurah abam yakke” ak yerhxin gedda, aasulik: “Yakke yakke. Caqhle baaheh maka” ak yerhxe. Ina ibbirh-isheenih, kum beyeh kinni” ak yerhxin. Barhi lel musussuu-arhxik: “Yok arhxii tanin” ak yerhxe. Ina lel: “Kinam kok arhxik ane” ak yarhxin.
Maxmud, ina kee barhaako barhsimo rooxi ak xinemih, kaa qasbishsha ciyyo lii yinemhi sabbatah, ishi ciyyoh ak yedee. Aboyya kee abuusuma baso balih kaa sukuukuwenih sinni caredde ak raacen. Xuggah lii yinin dik yi anna Sacaada kee Saalix kaxano ablii mangum xedenak yinin. Tah lel ak yerhxin: “Saalix geyteh ni biyayshitte. Saalix yislixe tiya koh yakkoo haye, kambih carsimeh kinnik. Kaa marca ku yaybalawo” ak yerhxin. Aboyya lel: “Aamin!” arhxik, qalbeeko xedenen. Saalixlih haasawen gedda, wagro ak erherhishaanam ‘Tinem tine yeeni‘ kii tine.
Saalix carsimeh, galli gufekke gufek lakalle aaginah aboyyaalih carsimem kee kaa inah gondo yaarhago yeh, aboyyak, ina iyyato kii tinem kee aaginah ta oddooniyaako barhsimtem ten essere. Aboyya lel kinam inkoh akah warishoona erherhishen. Tah lel ak yerhxin: “Kwiina; koo kee ku malamma (gangaytolle) riissö kii tinemki sabbatah, koo kee ku gangayto toobokiinimik lakalle umlaalodde mangum tanteh tine; amaye busa makiiki lel Yallako bakitte saaca kii tinemhi sabbatah, akkanih ishi xaqqe geyte” ak yerhxin. Taye yoobbe Saalix katas-isheyaako, birriglih: “Amaa yi gangayti awla yane?” ak yerhxe. Aboyya lel kataas-isheenih “Ku gangayti kwiinah lakalle mangum mikalinna, ligidinak lakalle yimshiffice” ak yerhxin.
Toh yerhxiinih inaatim akah warishen kasooko malammit bar, abba dhagelle arriteh ishi xaqqe geyemhi wari yemeete. Aboyya kee Saalix amaa gedda dhacumaatih biriigen. Birrigoona kiyah adde abaanamah tanem male. Bakite cumre desso dhictam male. Xiyaw guftaaneh temeeteya, saytiya labtiyah, cindhatiya nabatiyah: “Saalix maskin, xewxeewite! Erherhih ina waye, malammih abba waye” yarhxin waanin yeymemengin. Amaa gedda, naba marak yarhxo mirhiicinna. Amah arhxik yoobbe ishi barmalek laakin tah ak yerhxe: “Oobbaanta, gombole! Ta ‘Xeewoyta‘ yaanam yooyyadde basak-arhxii mitane. Anu xeewoyta makiyo. Inni ingoolih careh galleeko eshsheh maarhige galleeko migaxa. Kaado lel ‘Xeewoyta‘ yok mina. Anu Xeewoyta makiyom taarhagoona sinalle tane” ak yerhxe sinak na. Amay kee sin nagaa!
Tuktubem (Author): MAXAMMAD AMAAN SULEYMAAN
Kutuub Mizgaaxishshem (Editor): AXMADSACAD MAXAMMAD